Met emotionele ontwikkeling bedoelen we de ontwikkeling van het vermogen je emoties en gevoelens te begrijpen en er op constructieve wijze mee om te kunnen gaan. Emoties zijn instinctief en sturen je gedrag aan. Je bent bang en dat zorgt ervoor dat je hard weg rent. Gevoelens zeggen iets over hoe je het beleeft: vond je het spannend, was je angstig of had je blinde paniek? Gevoelens worden onder andere gevormd door eerdere ervaringen en bijvoorbeeld culturele normen en waarden. In welke mate sta je open voor prikkels, hoe reageer je er op en hoe waardeer je wat er gebeurt? Je ontwikkelt daarmee een eigen visie en waardesysteem. Belangrijk in de emotionele ontwikkeling is het herkennen, begrijpen, verwoorden, uiten en reguleren van je eigen emoties en gevoelens. Als je dit goed kunt, draagt dat bij aan alle andere ontwikkelingsgebieden.

Emotieregulatie is een factor die samenhangt met een andere bekende parapluterm: de executieve functies. Executieve functies gaan over de complexe en brede processen die nodig zijn om doelgericht acties uit te voeren. De drie kernfuncties zijn werkgeheugen, cognitieve flexibiliteit en inhibitie. Inhibitie – het vermogen eigen gedrag en gedachten op tijd te stoppen – hangt nauw samen met zelfregulatie: het reguleren van eigen emoties, gedrag en gedachten. In het geval van emotieregulatie leer je je eigen emoties op de juiste wijze te sturen en verwerken, zodat ze je niet belemmeren in je handelen. Natuurlijk hangt dit samen met je vermogen je gedachten en je gedrag te sturen. De inhibitie maakt een snelle en gevoelige ontwikkeling door in de voor- en vroegschoolse periode, waardoor problemen in de ontwikkeling van inhibitie ook op latere leeftijd een rol kunnen blijven spelen. Er is overigens geen relatie tussen intelligentie en inhibitie in aanleg; ook hier is het de omgeving die bepalend is voor de ontwikkeling en eventuele knelpunten.

Met emotionele intensiteit bedoelen we het intens beleven van de wereld en je eigen emoties en gevoelens. Dit heeft raakvlakken met hoogsensitiviteit: hoogsensitieve mensen zijn gevoeliger voor prikkels, dus ook voor emotionele prikkels. Dat kan in een niet passende omgeving leiden tot bijvoorbeeld overprikkeldheid, stress en bijvoorbeeld angst of depressie. In de big five vinden we dit in twee factoren terug. De eerste factor is openheid: de mate waarin je open staat voor nieuwe ideeën, gebeurtenissen enzovoort. De tweede factor is stabiliteit: in hoeverre ben je gevoelig voor emotionele instabiliteit en negatieve gevoelens als angst, depressie, zelftwijfel en irritatie. Intensiteit en stabiliteit is dus niet hetzelfde: je kunt intens en tegelijk stabiel zijn, maar ook intens en minder stabiel. Ook de emotionele woordenschat speelt een rol: op het moment dat je je gevoelens genuanceerder kan verwoorden, kan het lijken alsof je meer verschillende emoties ervaart dan iemand die een minder grote emotionele woordenschat heeft.

Sociaal functioneren gaat over de manier waarop een mens relaties met andere mensen aangaat, hoe interactie met anderen plaatsvindt, over vriendschappen, intieme relaties en ook over het moreel redeneren en gedrag, bijvoorbeeld over wat hoort of niet hoort.
De sociale ontwikkeling draagt bij aan de emotionele ontwikkeling en omgekeerd. Om sociaal goed te kunnen functioneren is emotioneel welbevinden nodig, maar emotioneel welbevinden wordt ook weer beïnvloed door de mate waarin en de wijze waarop een mens de kans heeft om sociaal goed te functioneren. Begaafde kinderen lopen soms in hun sociaal functioneren voor op leeftijdgenoten waardoor die aansluiting moeilijk realiseerbaar is een situatie waarin ze functioneren in een leerstofjaarklas. Daardoor kan het zijn dat de leerling minder sociale contacten in die betreffende groep heeft. Soms gaan kinderen dan zoeken naar oudere kinderen, zodat ze een betere cognitieve aansluiting gaan vinden. In andere gevallen zien we soms dat kinderen aansluiting gaan zoeken met jongere kinderen omdat juist deze jongere kinderen nog meer geneigd zijn de leiderschapsrol aan het begaafde kind over te laten. Deze voelt zich daardoor beter erkent en gewaardeerd en dat kan dan op dat moment bijdragen aan een positief zelfbeeld. Dit zijn echter wel vaak ongelijkwaardige relaties die op den duur voor het begaafde kind dan toch weer minder bevredigend zouden kunnen zijn.

Sociaal-emotionele ontwikkeling

Delen

Theory of Mind gaat over het vermogen je te kunnen verplaatsen in andermans gedachten en beleving. Vanaf ongeveer vier à vijf jaar beginnen kinderen te begrijpen dat anderen iets anders kunnen zien, voelen en beleven dan zij zelf. Kinderen die dat zelf al kunnen, begrijpen op die leeftijd echter niet dat een ander dat nog níet kan. Als kinderen ouder worden leren ze ook het verschil tussen verbale en non-verbale communicatie begrijpen, ze leren dat wat jij zegt en doet ook iets doet met een ander, en hoe je dat kunt beïnvloeden. Theory of Mind is een in hoge mate cognitief construct dat vaak als ‘sterker’ wordt waargenomen, naar mate de intelligentie hoger is, ook in testscores. Begaafde kinderen kunnen op grond van hun hoge intelligentie zo goed redeneren wat er verwacht wordt dat ze ogenschijnlijk het heel goed doen. In de praktijk blijken ze dan niet altijd evenredig te kunnen handelen: dat is dan gewoon leeftijdsadequaat of zelfs zwakker.